بقای ایران، دغدغه مهندس سحابی | محمد توسلی

در هفتمین سالروز درگذشت مهندس عزت‌اله سحابی و هاله دختر فرزانه آن زنده‌یاد در شرایطی که جامعه ما با بحران هایی جدی روبروست  و بسیاری ابراز نگرانی از فرپاشی ایران دارند مایلم یاد او را به این مناسبت گرامی بدارم که او به ویژه در دهه پایانی عمر خود همواره همین نگرانی و دغدغه «ایران فردا» را داشت و به دفعات در فرصت های مختلف مطرح و به آن می پرداخت . برای یادآوری و باز نشر زمینه های شکل گیری شخصیت مهندس سحابی که چنین حساسیت اجتماعی و نگاه راهبردی داشت در این یادداشت مختصر، مروری بر خصوصیات اخلاقی و شخصیتی و رمز پایداری آن مرحوم در طول چند دهه مبارزه همراه با سختی ها و ابتلاهای سنگین خواهم داشت؛ به امید آن که برای نسل امروز جامعه ما آموزنده باشد.

شاید مهمترین پرسش کلیدی برای نسل جوان جامعه امروز ما این واقعیت باشد که چهره‌هایی چون مهندس سحابی واجد چه خصوصیات و ویژگی‌های اخلاقی بوده‌اند که پس از چند دهه تلاش و مبارزه تا آخرین لحظات زندگی به اندیشه و راه خود برای ایران فردا پایبند بوده و با صبوری و تحمل هزینه‌های سنگین ایستادگی کرده‌اند. به نظر بنده پاسخ این پرسش این است که مهندس سحابی علاوه بر تأثیرپذیری از محیط خانوادگی، همانگونه که خود او در خاطراتش آورده است تحت تأثیر فضای فرهنگی پدرش دکتر یداله سحابی و همچنین معلمانی چون مهندس مهدی بازرگان و آیت‌اله سیدمحمود طالقانی بوده و مبانی فکری واعتقادی خود را مستقیماً‌ از آموزه‌های قرآنی اخذ کرده و با مطالعه مستمر با ایمان و احساس وظیفه دینی و اجتماعی وارد عرصه فعالیت‌های فرهنگی ـ اجتماعی و سیاسی شده و بر پایه این اعتقادات و آگاهی‌ها مصائب و سختی‌های دوران مبارزه برایش قابل تحمل گردیده است.

مهندس سحابی ابتدا در دوران دانشجویی در فضای انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران ضمن آشنایی با آموزه‌های قرآنی و فعالیت دانشجویی پایه‌های شخصیت فکری و اجتماعی خود را شکل میدهد و در دوران نهضت ملی و پس از کودتای سال ۳۲ در نهضت مقاومت ملی به فعالیت سیاسی می‌پردازد و زندان این دوران را تجربه می‌کند. در سال ۱۳۴۰ که نهضت آزادی ایران تأسیس می‌شود از کادرهای اصلی بوده بطوریکه در بهمن سال ۱۳۴۱ همراه بنیانگذاران و فعالان نهضت آزادی بازداشت و پس از محاکمه به مدت چهارسال دوران زندان را همراه با سایر پیشگامان و فعالان نهضت آزادی با سربلندی سپری می‌کند. در سال ۱۳۵۰ در جریان کمک به زندانیان مجاهدین خلق بازداشت و با ایستادگی در مقابل ساواک به ۱۱ سال حبس محکوم می‌شود که در آستانه انقلاب پس از هفت سال آزاد می‌شود. بعد از انقلاب او سمت‌هایی ازجمله عضویت شورای انقلاب، رئیس سازمان برنامه و بودجه، و نماینده مردم تهران در مجلس اول شورای اسلامی و در بسیاری از کمیسیون‌های تخصصی دهه شصت همکاری داشته است.

بعد از انقلاب، به لحاظ فعالیت سیاسی، باتوجه به مسئولیت رهبران و فعالان نهضت آزادی در دولت موقت مهندس سحابی و جمعی از اعضا که مسئولیت نداشتند تشکیلات نهضت آزادی ایران را اداره کردند. مهندس سحابی باتوجه به اختلاف دیدگاه‌هایی که به ویژه در زمینه مواضع اقتصادی با مهندس بازرگان پیدا کرده بود همراه با ۱۳ تن دیگر از اعضا در سال ۵۸ از نهضت آزادی جدا شدند. این جدایی و انشعاب از نهضت با انشعاب‌های متعارف احزاب سیاسی کاملاً‌ متفاوت بوده است. زیرا همواره روابط دوستانه و برادرانه خود را با سران و فعالان نهضت آزادی حفظ کردند و در عرصه‌های مختلف همکاری‌های فرهنگی ـ اجتماعی و سیاسی مستقل از نهضت آزادی داشتند. از این رو به لحاظ اخلاق و سلوک سیاسی- اجتماعی همه کسانی که چنین فرایندی را برای تکوین شخصیت خودشان طی کرده‌اند چون مهندس سحابی می توانند الگویی برای همکاری‌های اجتماعی باشند.

دغدغه های مهندس سحابی همانگونه که خود در آثارش تصریح کرده است حفظ تمامیت ارضی و استقلال ایران و توسعه پایدار کشور بوده است. مهندس سحابی به رغم مطالعه آثار مارکسیستی و محشور بودن با سران حزب توده، مجاهدین خلق و چریکهای فدایی خلق در دوران زندان و بطور طبیعی تأثیرپذیری از آنان هرگز به مبارزه طبقاتی که مارکسیست‌ها منادی آن بودند باور نداشت. او معتقد بود که در شرایط عینی ایران منافع کارگران و کارفرمایان در یک راستا قرار دارد و اگر بورژوازی ملی و صنایع در ایران توسعه پیدا کند و چرخ کارخانه‌ها بچرخد کارگران می‌توانند به حقوق و دستمزد خود برسند. مهندس سحابی با مطالعه سرگذشت کشورهای در حال توسعه در قاره آمریکای لاتین و جنوب شرقی آسیا و آمار و اطلاعات بانک جهانی از وضعیت اقتصادی کشورهای جهان و با استفاده از تجربه مدیریت سازمان برنامه و بودجه و تعامل و تبادل‌نظر با کارشناسان حرفه‌‌مند آن سازمان اطلاعات و دانش اقتصادی گسترده‌ای بدست آورده بود و برای توسعه کشور نظریات کارشناسی داشت و بهمین علت بعد از دولت موقت و شورای انقلاب و مجلس اول در بسیاری از کمیته‌های تخصصی در دولت‌های بعدی به عنوان مشاور عالی دعوت می‌شد و او از اینگونه همکاری‌ها مضایقه نمی‌کرد. شاید آخرین تجربه اینگونه همکاری‌ها در دوران مدیریت مرحوم دکتر سید‌علی‌اکبر شبیر‌ی‌نژاد در مرکز تحقیقات سازمان تأمین اجتماعی بود که جمعی از کارشناسان خبره در آن همکاری می‌کردند.

مهندس سحابی به ویژه در دوران هفت سال بازداشت دهه پنجاه خود همانگونه که اشاره شد مطالعات عمیقی در زمینه مسائل اقتصادی داشت و بطور طبیعی بعد از آزادی، مواضع اقتصادی او با سران نهضت آزادی ایران ازجمله مهندس بازرگان هماهنگ نبود. به همین مناسبت برخی از مواضع سیاسی ـ اقتصادی او در شورای انقلاب نیز با مواضع مهندس بازرگان در دولت موقت ازجمله ملی کردن صنایع که پیامد طبیعی آن حذف مدیران کارآفرین صنایع در بخش خصوصی گردید، هماهنگ نبود. به رغم این تفاوت دیدگاه‌ها در سالهای بعد از انقلاب و تجربیات بعدی مهندس سحابی در فرصت‌هایی طی مصاحبه‌هایی تصریح کرد در مواردیکه با مهندس بازرگان تفاوت دیدگاه داشتم حق با بازرگان بود. این اخلاق و خصوصیات شخصیتی و تواضع که در رفتار مهندس سحابی شاهد بودیم به نظر بنده بیشتر مرهون مأنوس بودن او با قرآن است. بنده این برداشت را هم در دوران بازداشت سال ۵۰ که مدتی در سلول های اوین و سپس در دوره ای در زندان قزل قلعه با هم بودیم و هم در ضمن ارتباطات شخصی که با ایشان در دوره‌های مختلف داشتیم بدست آورده‌ام. شاید ذکر خاطره‌ای در اینجا بتواند این برداشت را توصیف کند.

مهندس سحابی در جلسات خصوصی متعدد در سالهای بعد از انقلاب برای اینکه ریشه های قرآنی مسائل و مشکلات معیشتی مردم و اقتصادی کشور را در سالهای بعد از انقلاب بیان کند معمولا آیه ۱۱۲ سوره نحل را با مکث روی کلمات و به آرامی از حفظ تلاوت می‌کرد . گویی این آیه قرآن را آنقدر تکرار کرده و روی مفاهیم آن تأمل کرده است که از هر کلمه یک مفهوم و کاربرد اجتماعی برای تحلیل و تبیین شرایط اقتصادی روز توجه او را به خود جلب می‌کرد :

وَضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً قَرْیَهً کَانَتْ آمِنَهً مُّطْمَئِنَّهً یَأْتِیهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن کُلِّ مَکَانٍ فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللّهِ فَأَذَاقَهَا اللّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا کَانُواْ یَصْنَعُونَ ﴿نحل ـ ۱۱۲﴾

و خدا شهرى را مثل زده است که امن و امان بود [و] روزیش از هر سو فراوان مى‏رسید پس [ساکنانش]
[به جای شکر، با سرمستی و غرور] نعمتهاى خدا را ناسپاسى کردند و خدا هم به سزاى آنچه انجام مى‏دادند طعم گرسنگى و هراس [از ناامنی] را به [مردم] آن چشانید.

به نظر می‌رسد تکرار این آیه، که به نوعی توصیف عملکرد سال های بعد از انقلاب به ویژه شرایط بحرانی کنونی است، در مناسبت‌های مختلف توسط مهندس سحابی در محیط خانوادگی و دوستان همفکر آنقدر برای معرفی نگاه راهبردی آن مرحوم برجستگی دارد که خانواده محترم این آیه را بر دیواره سنگی مجاور آرامگاه زنده‌یادان مهندس سحابی و هاله سحابی در منظر بازدیدکنندگان قبرستان  لواسان قرار داده‌اند. روحشان شاد و راهشان پررهرو باد.

منبع: سازندگی – ۱۰ خرداد ۹۷

اشتراک گذاری